حیات در دل جنگل؛ داستان تأمین آب و مدیریت فاضلاب پارک هزارپله
در دل جنگل‌های انبوه هیرکانی، جایی که هیچ چشمه و منبع آبی دائمی وجود ندارد، بزرگ‌ترین چالش برای تبدیل هزارپله به یک مقصد گردشگری، تأمین پایدار آب بود. از همان آغاز، مدیریت پارک می‌دانست که بدون یک شبکه مطمئن برای انتقال، ذخیره و توزیع آب، هیچ توسعه‌ای امکان‌پذیر نخواهد بود. به همین دلیل، مجموعه‌ای از اقدامات زیرساختی و فنی آغاز شد؛ از اجرای خطوط انتقال جدید و بازسازی خطوط قدیمی گرفته تا احداث مخازن بزرگ ذخیره‌سازی و سیستم‌های کلرزنی.
در ادامه، مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین اقداماتی که تاکنون در حوزه آب و فاضلاب پارک هزارپله انجام شده و زیرساخت حیاتی این مجموعه را شکل داده است.
خط انتقال آب ۶ کیلومتری و احداث مخزن ۱۵ هزار لیتری فلزی (ضلع شرقی پارک)
پارک هزارپله در داخل جنگل هیچ منبع آبی مانند چشمه ندارد. تنها دو منبع آبی موجود، یکی در فاصله‌ی ۷ کیلومتری و دیگری در فاصله‌ی ۵ کیلومتری از محدوده‌ی گردشگری پارک قرار دارند و در دو جهت متفاوت هستند. زمانی که تصمیم گرفته شد پارک به مقصدی گردشگری تبدیل شود، حقابه‌ی این دو چشمه از منابع طبیعی به پارک اختصاص یافت، اما اجرای خط لوله و انتقال آب برعهده‌ی مدیریت پارک بود.
هرچند در گذشته خط لوله‌ای برای انتقال آب وجود داشت، اما بخش زیادی از آن در دوران مدیریت نادرست از بین رفته بود. به همین دلیل، خط انتقالی جدید به طول ۶ کیلومتر اجرا شد و یک مخزن فلزی ۱۵ هزار لیتری در ضلع شرقی پارک احداث گردید تا امکان ذخیره و توزیع آب فراهم شود. مخزن فلزی صرفاً نقش ذخیره‌سازی ندارد، بلکه به شبکه‌ای فرعی متصل است که آب را به نقاط مختلف پارک شامل سرویس‌های بهداشتی، آشپزخانه خدماتی و برخی نقاط تفریحی منتقل می‌کند.
این اقدام نخستین گام اساسی برای تأمین پایدار آب در پارک بود که امکان توزیع یکنواخت آب را در سراسر پارک فراهم کرده است. توضیحات تکمیلی درباره ادامه‌ی این پروژه در بخش بعدی (آیتم ۵) خواهد آمد، چرا که این دو مرحله به‌هم پیوسته‌اند.
بازسازی و بهینه‌سازی خط ۱۲ کیلومتری انتقال آب قدیمی (ضلع غربی – ۵ کیلومتر)
در ادامه‌ی پروژه‌ی تأمین آب، خط انتقال قدیمی در ضلع غربی پارک به طول ۵ کیلومتر هم بازسازی شد. هدف این بود که دو خط انتقال آب (شرقی و غربی) به صورت لوپ به‌هم متصل شوند تا اگر یکی از خطوط آسیب دید، خط دیگر پاسخگوی نیاز آبی پارک باشد. این ترکیب برگشت‌پذیر باعث شد تأمین آب پارک پایداری بیشتری پیدا کند.
علاوه بر ترمیم خطوط لوله، برخی روشویی‌ها هم اصلاح شدند. در عین حال، تعدادی از روشویی‌هایی که در نقاطی قرار داشتند که فعلاً ورود گردشگر به آن‌ها مناسب نبود، از دسترس خارج شدند تا مصرف آب کنترل و مدیریت شود. این بازسازی‌ها علاوه بر افزایش قابلیت اطمینان، هزینه‌های نگهداری و تعمیرات آتی را نیز کاهش داده است.
اصلاح و جمع‌آوری برخی روشویی‌ها هم با هدف مدیریت مصرف و جلوگیری از هدررفت آب انجام شد تا منابع فقط در نقاط پرکاربرد در دسترس باشند. این اقدامات تاکنون بخش مهمی از زیرساخت آبی پارک را بهبود بخشیده است.
بازسازی مخزن ۱۱۰ هزار لیتری
یکی از مهم‌ترین اقدامات برای تأمین و مدیریت آب در پارک، احداث و بازسازی یک منبع سیمانی ۱۱۰ هزار لیتری بوده است. علاوه بر این مخزن بزرگ، چندین منبع چند هزار لیتری در نقاط مختلف پارک ساخته و بازسازی شده تا آب به شکل اصولی ذخیره و توزیع شود.
این منابع نه تنها نقش مخزن ذخیره‌ای برای روزهای پرمصرف دارند، بلکه به‌عنوان فشارشکن هم عمل می‌کنند. علت این است که اختلاف ارتفاع بین نقاط مختلف پارک بسیار زیاد است و اگر فشار آب بدون کنترل وارد لوله‌ها شود، باعث آسیب‌دیدگی شبکه می‌شود. با جانمایی مهندسی‌شده‌ی این منابع و استفاده از نیروی ثقل (اختلاف سطح)، فشار آب کنترل شده و توزیع آن به شکل پایدار و اصولی مدیریت می‌شود. به زبان ساده، این مخازن به ما کمک می‌کنند که هم همیشه آب کافی برای بازدیدکنندگان داشته باشیم و هم از شکستن لوله‌ها و هدررفت آب جلوگیری کنیم.
لذا این مخزن علاوه بر نقش ذخیره‌سازی و فشارشکن، به‌عنوان منبع پشتیبان اصلی شبکه آبرسانی در نظر گرفته شده است. در مواقعی که مصرف به شکل ناگهانی افزایش می‌یابد یا یکی از خطوط دچار آسیب می‌شود، این مخزن می‌تواند چندین ساعت نیاز آبی پارک را به‌طور مستقل تأمین کند.
با اجرای این طرح، ریسک قطع آب برای بازدیدکنندگان به حداقل رسیده و شبکه‌ی آبرسانی پارک ایمنی و پایداری بیشتری پیدا کرده است.
خرید و راه‌اندازی مخزن کلیناتور (کلرزن مکانیکی)
کیفیت آب برای سلامت بازدیدکنندگان اهمیت بسیار زیادی دارد. به همین دلیل، یک دستگاه کلیناتور مکانیکی خریداری و در پارک مستقر شده است. این دستگاه به‌صورت خودکار و متناسب با فشار و حجم آبی که از آن عبور می‌کند، آب را کلرزنی می‌کند. این یعنی دیگر نیازی به عملیات دستی و تزریق غیرکنترل‌شده‌ی کلر نیست و همیشه میزان استاندارد ضدعفونی آب رعایت می‌شود.
این اقدام، علاوه بر ارتقای بهداشت عمومی، امنیت خاطر بازدیدکنندگان را هم فراهم کرده است. چرا که پارک حالا می‌تواند آبی سالم و مطمئن در آبخوری‌ها و سرویس‌ها عرضه کند. استفاده از کلرزن مکانیکی علاوه بر تضمین بهداشت، هزینه‌های عملیاتی و نیروی انسانی را کاهش داده است؛ چرا که دیگر نیازی به حضور دائم افراد برای کنترل سطح کلر وجود ندارد.
در ادامه، اصلاح و بهسازی آبخوری‌ها و همچنین رساندن آب به بخش‌هایی که در طرح توسعه‌ی آینده مورد استفاده قرار می‌گیرند، در دستور کار قرار دارد تا شبکه‌ی توزیع آب در همه‌ی نقاط گردشگری پارک کامل شود.
ساخت سپتیک (۲ عدد در زون ۱ و ۳)
در گذشته، دو تانک سپتیک برای جمع‌آوری فاضلاب انسانی در پایین دست سرویس‌های بهداشتی پارک ساخته شده بودند، اما با گذشت زمان، عمرشان به پایان رسیده و حجم آن‌ها برای ترافیک فعلی پارک کافی نبود.
در زون ۱ و زون ۳، این تانک‌های قدیمی از مدار خارج شده و دو تانک سپتیک جدید با ظرفیت بالاتر و مهندسی قوی‌تر ساخته شد. این جایگزینی باعث کاهش آلودگی ناشی از فاضلاب انسانی در فضای جنگل شده و امکان مدیریت بهینه خدمات بهداشتی را فراهم می‌کند.
طراحی سپتیک‌های جدید با در نظر گرفتن ظرفیت فصول شلوغ گردشگری و اوج حضور بازدیدکنندگان انجام شده است. محل نصب تانک‌ها به‌گونه‌ای انتخاب شده که کمترین اثرگذاری را بر اکوسیستم جنگل داشته باشد و فاصله ایمن با منابع آب زیرزمینی حفظ شود. همچنین سیستم جدید شامل ورودی و خروجی بهینه برای جلوگیری از برگشت فاضلاب و انتشار بو می‌باشد و امکان بازرسی و نگهداری ساده را فراهم می‌کند.
بهسازی سکوهای آبخوری
در گذشته آبخوری‌ها با مشکلاتی از جمله خرابی لوله‌ها، شیرهای فرسوده و نبود نظافت کافی مواجه بودند. اکنون بخشی از آبخوری‌هایی که در مسیر پر استفاده گردشگران قرار دارند بازسازی شده و به یک شبکه دو منبعی آب متصل شده‌اند. این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده که اگر یکی از خطوط دچار مشکل شود، خط دیگر بتواند آبرسانی را ادامه دهد.
در آینده نیز آبخوری‌های جدیدتر با طراحی مناسب‌تر و استانداردهای بهداشتی کامل‌تر در سراسر پارک توسعه داده خواهند شد تا دسترسی پایدار و سالم به آب برای همه بازدیدکنندگان فراهم شود. بهبود کیفیت آبخوری‌ها، نقش مهمی در ارتقای تجربه گردشگری و سلامت بازدیدکنندگان دارد.
سخن پایانی
امروز پارک هزارپله نه تنها توانسته مشکل کمبود و کیفیت آب را برطرف کند، بلکه با ایجاد شبکه‌ای پایدار، مطمئن و بهداشتی، الگویی برای مدیریت منابع و ظرفیت برد و مدیریت تلفیقی در مناطق طبیعی گردشگری به شمار رود. آب سالم در آبخوری‌ها، سرویس‌های بهداشتی مجهز و سپتیک‌های مهندسی‌شده، همگی نشان می‌دهند که توسعه‌ی گردشگری پایدار بدون توجه به آب و فاضلاب ممکن نیست. این پروژه‌ها گام بزرگی در راستای تأمین رفاه بازدیدکنندگان و اقدامی جهت حفاظت سخت تا صیانت خردمندانه در خصوص محیط زیست داشته باشند.
