خانه گردشگری با چشم باز

گردشگری؛ فرصتی که نیاز به مدیریت دارد

گردشگری یک تحرک انسانی است، یعنی با معرفی یک منطقه طبیعی، جمعیت زیادی جذب آن می‌شوند. این موضوع باعث افزایش نیاز به امکانات رفاهی و خدماتی مانند سرویس‌های بهداشتی، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها می‌شود. اما اگر این حضور گسترده بدون برنامه‌ریزی و ضوابط مشخص باشد، می‌تواند آسیب‌های جدی به محیط‌زیست وارد کند. از همین رو، مدیریت صحیح گردشگری و رعایت اصول و ضوابط، امری ضروری است تا هم تجربه‌ای لذت‌بخش برای گردشگران فراهم شود و هم طبیعت از تخریب در امان بماند.

مدیریت هوشمند مقاصد گردشگری

حضور گردشگران در یک منطقه طبیعی، نیازها و تأثیرات خاص خود را به همراه دارد. از جمله این نیازها می‌توان به امکانات بهداشتی، مراکز خرید و عرضه مایحتاج، کافه‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و مراکز فروش سوغات و صنایع‌دستی اشاره کرد. به همین دلیل، وقتی گردشگران به‌صورت گسترده وارد یک منطقه طبیعی می‌شوند، مدیریت صحیح و ضابطه‌مند آن منطقه اهمیت زیادی پیدا می‌کند. در غیر این صورت، به‌جای ایجاد رونق و توسعه پایدار، ممکن است آسیب‌های جدی به طبیعت وارد شود.

استانداردهای ضروری در گردشگری پایدار

صنعت گردشگری به‌عنوان یک کالای لوکس و نسبتاً گران، جایگاهی متفاوت از نیازهای اساسی بشر مانند آموزش، پوشاک یا سلامت دارد. سفر، تور و گذران اوقات فراغت معمولاً خارج از سبد نیازهای روزانه مردم قرار می‌گیرند و به همین دلیل، این صنعت باید استانداردهای خاص خود را داشته باشد. یک صنعت لوکس و فاخر مانند صنعت گردشگری، نمی‌تواند بدون رعایت اصول حرفه‌ای، اخلاقی، حفاظتی و اکولوژیک به فعالیت خود ادامه دهد.

ضرورت وجود ضوابط برای حفظ مناطق طبیعی

حضور گردشگران در طبیعت باید بر پایه منطق و اصول علمی مدیریت شود. اگر قوانین و ضوابط مشخصی برای استفاده از مناطق طبیعی وجود نداشته باشد، این مناطق پس از چند سال تخریب شده و گردشگران برای تفریح به مکان‌های جدیدی کوچ می‌کنند، بی‌آنکه به اثرات منفی خود بر محیط‌زیست توجهی داشته باشند. تدوین و اجرای این قوانین می‌تواند از نابودی طبیعت جلوگیری کرده و به استفاده پایدار از آن کمک کند.

بنابراین گردشگری در مناطق طبیعی بدون تعریف و اجرای ضوابط، نتیجه‌ای جز تخریب سرزمین و نابودی منابع طبیعی برای نسل‌های آینده ندارد. در مقابل، گردشگری ضابطه‌مند نه‌تنها از این تخریب جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود وضعیت طبیعت و حفظ آن کمک کند.

انواع ضوابط در گردشگری طبیعت

ضوابط گردشگری در چند دسته اصلی قرار می‌گیرند:

1. ضوابط زمانی: برخی از محدودیت‌ها به زمان‌های خاصی از سال مرتبط هستند. برای مثال، در فصل جفت‌گیری و زادآوری حیات‌وحش، ورود به برخی مناطق جنگلی باید ممنوع باشد تا تعادل اکوسیستم حفظ شود.
2. ضوابط مکانی: این ضوابط تعیین می‌کنند که انسان‌ها در چه مناطقی، با چه ویژگی‌هایی مانند شیب، نوع خاک یا منابع آبی، اجازه ورود و تأثیرگذاری دارند. در برخی مناطق، حضور گردشگران به‌طور کامل ممنوع است تا از تداخل و به‌هم‌ریختگی اکوسیستم جلوگیری شود.
3. ضوابط رفتاری: مهم‌ترین دسته، مربوط به رفتار گردشگران است. اینکه چه تعداد گردشگر می‌توانند وارد یک منطقه شوند و چه فعالیت‌هایی مجاز هستند، تأثیر زیادی بر حفظ محیط‌زیست دارد. برای مثال، اگر ۱۰۰ نفر در یک پهنه یک‌هکتاری از جنگل فقط عکاسی کنند، کمترین آسیب را خواهند داشت. اما اگر همان ۱۰۰ نفر آتش روشن کنند و زباله به جا بگذارند، آسیب جبران‌ناپذیری به محیط خواهند زد.

گردشگران؛ عامل تخریب یا حفاظت؟

رفتار گردشگران می‌تواند به دو شکل تأثیر بگذارد:

1. اگر مسئولانه و مطابق با اصول باشد، باعث حفظ محیط و حتی مشارکت جامعه محلی در حفاظت از منطقه خواهد شد.
2. اگر بدون ضابطه باشد، محیط‌های طبیعی را روزبه‌روز شکننده‌تر و فقیرتر می‌کند.

به همین دلیل، در مدیریت مناطق گردشگری، مثلث مدیریتی زیست‌گاه‌ها و پارک‌های طبیعت‌گردی مطرح می‌شود. این رویکرد به حفظ تعادل بین گردشگری، حفاظت از طبیعت و مشارکت جامعه محلی کمک می‌کند تا این مناطق برای نسل‌های آینده هم قابل استفاده باشند.

تجربیات موفق در مدیریت گردشگری پایدار

برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست و حفظ جاذبه‌های طبیعی برای نسل‌های آینده، در سطح جهانی، کشورهای مختلف تجربیات موفقی در زمینه گردشگری پایدار داشته‌اند. این تجربیات نشان می‌دهند که با رعایت اصول و ضوابط ساده، می‌توان از آسیب به طبیعت جلوگیری کرد و در عین حال، گردشگری را به‌صورت پایدار مدیریت نمود. برخی از این تجربیات عبارتند از:

نیوزیلند؛ مدیریت اصولی در پارک‌های ملی

نیوزیلند با قوانین ساده و کاربرپسند گردشگری در پارک‌های ملی خود توانسته است به حفظ طبیعت کمک کند. در این کشور، ورود به برخی مناطق نیازمند مجوز خاص است و گردشگران تنها در مسیرهای مشخص حرکت می‌کنند تا از آسیب به اکوسیستم جلوگیری شود.

سوئیس؛ استفاده از فناوری برای مدیریت گردشگری

سوئیس با استفاده از اپلیکیشن‌های موبایل و سیستم‌های GPS توانسته است حضور گردشگران در مناطق کوهستانی و طبیعی خود را به‌طور مؤثری مدیریت کند. این کشور همچنین توجه ویژه‌ای به آموزش گردشگران دارد تا آن‌ها رفتار خود را در طبیعت به‌گونه‌ای اصلاح کنند که به محیط‌زیست آسیب نرساند.

کانادا؛ قوانین محدودکننده برای حفاظت از حیات‌وحش

کانادا برای حفاظت از حیات‌وحش و زیستگاه‌های طبیعی خود، قوانین محدودی برای گردشگران دارد. این قوانین شامل محدودیت‌های زمانی و مکانی برای بازدید از مناطق حفاظت‌شده است که هدف آن حفاظت از حیوانات و گیاهان وحشی است.

ایسلند؛ گردشگری مسئولانه در مناطق حساس

ایسلند برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست در مناطق حساس، از گردشگران می‌خواهد تا فقط در مسیرهای مشخص حرکت کنند و از ورود به مناطق حساس اکولوژیکی خودداری کنند. علاوه بر این، تعداد گردشگران در برخی مناطق به‌طور قابل توجهی محدود شده است.

این نمونه‌ها نشان می‌دهند که با مدیریت اصولی، استفاده از فناوری، و ایجاد ضوابط ساده و کاربردی، می‌توان گردشگری پایدار را در طبیعت تضمین کرد و در عین حال، از آسیب به محیط‌زیست جلوگیری نمود.

هزارپله؛ گامی در مسیر گردشگری پایدار

در نهایت، اجرای ضوابط و مدیریت اصولی گردشگری، شرط اصلی حفظ تعادل میان بهره‌برداری از طبیعت و حفاظت از آن برای آینده است. بدون یک رویکرد ضابطه‌مند، محیط‌های طبیعی روزبه‌روز شکننده‌تر می‌شوند و زیبایی‌های آن‌ها برای نسل‌های آینده از بین می‌رود.

مجموعه هزارپله با تأکید بر استانداردهای گردشگری پایدار، می‌تواند الگویی در این مسیر باشد. با طراحی مسیرهای مشخص، ارائه آموزش‌های لازم به گردشگران، ایجاد امکانات متناسب با ظرفیت محیط و همکاری با جوامع محلی، امکان تجربه‌ای لذت‌بخش و درعین‌حال مسئولانه را فراهم می‌آورد. در چنین رویکردی، هم طبیعت حفظ می‌شود و هم گردشگری به ابزاری برای رونق اقتصادی و فرهنگی تبدیل خواهد شد.