خانه گردشگری با چشم باز

جنگل‌ها یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های طبیعی کره زمین هستند و نقش مهمی در حفظ تعادل اکوسیستم، تولید اکسیژن، جذب دی‌اکسید کربن و محافظت از تنوع زیستی ایفا می‌کنند؛ با این حال در سال‌های اخیر جنگل‌های سراسر کشور از جمله جنگل هزار پله با مشکل قطع بی‌رویه درختان مواجه شده‌‌اند و در معرض خطر نابودی قرار دارند. این امر پیامد‌های جبران‌ناپذیری برای طبیعت و در نهایت زندگی انسان‌ها به همراه خواهد داشت؛ به همین جهت لازم است همه‌ی ما نهایت تلاش خود را به منظور مبارزه با قطع درختان به کار ببریم. در این مطلب به بررسی آثار ناشی از این مسئله و راهکارهای مقابله با جنگل‌زدایی می‌پردازیم، پس تا انتها همراه ما بمانید.

قطع درختان؛ تهدیدی جدی برای اکوسیستم جنگل‌های ایران

جنگل‌ها و حتی پارک‌های جنگلی مناسب برای دوچرخه سواری در کشور از با ارزش‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی کشور محسوب می‌شوند و علاوه‌براین زیستگاه بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری هستند و در تامین آب، کنترل تغییرات اقلیمی، ممانعت از فرسایش خاک و… هم نقش دارند. اما چندین سال است که به سبب عوامل گوناگونی به شرح زیر در معرض نابودی قرار گرفته‌اند:
⦁ توسعه شهری و کشاورزی: افزایش جمعیت و توسعه شهری باعث شد بسیاری از اراضی جنگلی به منطقه مسکونی تغییر کاربری دهند و گروهی از آن‌ها هم به منظور دسترسی به منابع بیشتر به زمین‌های کشاورزی تبدیل شدند.
⦁ آلودگی و تغییرات اقلیمی: از جمله عواملی هستند که رشد درختان و گونه‌های گیاهی موجود در جنگل‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
⦁ قطع بی‌رویه درختان: انسان‌ها برای مصارف صنعتی و سوخت خود به سراغ قطع بی‌رویه درختان رفته‌اند و روند نابودی جنگل‌ها را سرعت بخشیده‌اند.
⦁ آتش‌سوزی‌های عمدی و غیرعمدی: انواع مختلف آتش‌سوزی هزاران هکتار از جنگل‌ها را نابود می‌کند و با سرعت فعلی تخریب امکان اصلاح و رشد مجدد گیاهان هم به صورت طبیعی بسیار پایین است.
اگر می‌خواهیم از اثرات مخرب از بین رفتن جنگل‌ها در امان بمانیم باید هرچه سریع‌تر با وضع قوانین و فرهنگ‌سازی در جهت مبارزه با تخریب جنگل‌ها گام برداریم.

چگونه می‌توانیم در برابر قطع درختان مقابله کنیم؟

جنگل‌زدایی در تمامی نقاط کره زمین به دلایل مختلف اتفاق می‌افتد، اما میزان آن در مناطق گوناگون با یکدیگر متفاوت است. برای مثال بخش بزرگی از جنگل‌های بارانی در کشورهای اندونزی، برزیل و مالزی به منظور توسعه مزارع سویا و گاوداری‌های مختلف تخریب شده‌اند و افزایش تقاضای جهانی برای محصولات چوبی هم بسیاری از جنگل‌های قدیمی را در سراسر جهان در معرض خطر قرار داده است؛ هر چند با استفاده از راهکارهای متعدد می‌توان نسبت به جلوگیری از قطع درختان اقدام کرد:

کاشت درختان جدید و احیای مناطق تخریب شده

به‌منظور احیای مناطق تخریب شده می‌توان به کاشت درختان جدید و در نتیجه حفظ پوشش گیاهی و بازسازی اکوسیستم روی آورد. دولت‌ها و سازمان‌های غیردولتی باید در این زمینه به صورت گسترده با شهروندان و جوامع محلی همکاری کنند و تسهیلات لازم را هم در اختیار آن‌ها قرار دهند.

افزایش آگاهی جمعی در مورد اهمیت جنگل‌ها

یکی از روش‌های موثری که می‌تواند به حفاظت از درختان در برابر قطع کمک کند، افزایش آگاهی مردم در مورد اهمیت جنگل‌ها و پیامدهای منفی حاصل از تخریب آن‌ها است. با این حساب لازم است کارگاه‌ها یا دروس اختصاصی در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس شوند و رسانه‌ها هم نقشی فعال در این زمینه برعهده بگیرند.

ترویج استفاده از محصولات جایگزین چوب

به منظور مقابله با نابودی درختان می‌توان استفاده از ترکیبات و محصولات جایگزین چوب از قبیل بامبو، پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر و کاغذهای بازیافتی را تبلیغ و ترویج کرد. از طرفی دیگر حمایت دولت از صنایع تولیدکننده محصولات جایگزین هم می‌تواند میزان وابستگی افراد جامعه را به چوب و محصولات ساخته شده با آن کاهش دهد.

کاهش میزان مصرف گوشت

شاید شنیدن این عبارت برای شما تعجب‌برانگیز باشد، اما افزایش تقاضای جهانی برای گوشت باعث شده فضای کافی برای پرورش دام وجود نداشته باشد؛ به همین جهت بخشی از جنگل‌ها به منظور فراهم کردن این فضا از بین می‌روند. با توجه به این مسئله با کاهش میزان مصرف گوشت در سرتاسر جهان می‌توان به جلوگیری از تخریب بیشتر جنگل‌ها کمک کرد.

نقش قوانین و سازمان‌ها در جلوگیری از تخریب جنگل‌ها

مقابله با جنگل‌زدایی و مراقبت از تنوع گیاهی در جنگل هزار پله هیرکانی با وضع قوانین سختگیرانه و نظارت مستمر بر منابع جنگلی امکان‌پذیر است. برای مثال در کشور ما سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و حفاظت از محیط زیست مسئولیت مراقبت از منابع طبیعی را برعهده دارند و می‌توانند به کمک راهکارهای زیر به حافظت موثرتر از این منابع خدادادی کمک کنند:
⦁ تصویب قوانین جدید به منظور کنترل بهره‌برداری غیرمجاز از جنگل‌ها؛
⦁ ایجاد پارک‌های جنگلی و گسترش مناطق حفاظت شده؛
⦁ بهره‌گیری از فناوری‌های جدید نظیر پهپاد به منظور شناسایی تخریب‌های غیرقانونی؛
⦁ ایجاد سیستم هوشمند برای نظارت بر تغییرات اکوسیستمی؛
⦁ افزایش میزان جریمه‌ها و مجازت‌های متخلفان در این حوزه؛
⦁ وضع قوانین به منظور جلوگیری از تغییر کاربری زمین‌های جنگلی؛
⦁ همکاری با بومیان و افراد محلی به منظور مدیریت بهتر منابع جنگلی؛

تاثیر قطع درختان بر تنوع زیستی و آب‌وهوا

همان‌طور که ملاحظه کردید جنگل‌ها در حفظ کیفیت منابع آب، تنوع زیستی و اقلیم نقش موثری ایفا می‌کنند؛ به همین جهت نابودی درختان آن‌ها با بر هم زدن تعادل طبیعی منجر به بروز مشکلات زیر خواهد شد:

تغییرات اقلیمی 
روند قطع کردن درختان جدا از آزادسازی مقادیر زیادی کربن، توانایی کره زمین را در جذب گازهای گلخانه‌ای جو تضعیف می‌کند. به عبارت دیگر یک جنگل تخریب شده میزان گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین را افزایش می‌دهد و در نهایت کیفیت هوا به سبب افزایش گرد‌وغبار و آلودگی کاهش می‌یابد.
اسیدی شدن اقیانوس‌ها
مصرف سوخت‌های فسیلی و از بین رفتن جنگل‌ها در کنار یکدیگر میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش می‌دهد و در نتیجه آن اقیانوس‌ها کربن بیشتری را به خود جذب می‌کنند. با این روند به سبب واکنش شیمیایی بین دی‌اکسید کربن و آب دریا، PH آن کاهش می‌یابد و آب حالت اسیدی پیدا می‌کند که به نوبه‌ی خود بر ساخت اسکلت صدف‌ها و سالم ماندن صخره‌های مرجانی اثر منفی خواهد گذاشت.

فرسایش خاک
زمانی که بخش بزرگی از سیستم ریشه درختان و پوشش گیاهی زیرزمینی مثل خزه، علف و گلسنگ را از بین ببریم چه اتفاقی می‌افتد؟ با این کار توانایی زمین برای جذب آب و حفظ خاک دچار آسیب می‌شود و مناطق نزدیک به خط ساحلی هم در معرض خطر بالاتر سیل قرار می‌گیرند. علاوه‌براین احتمال رانش زمین و فرسایش خاک بیشتر می‌شود و در نهایت هم خاک فاقد سطح غنی خالی از ترکیبات مغذی که کرم‌ها، قارچ‌ها و باکتری‌ها برای تقویت آن نیاز دارند خواهد شد.
کاهش تنوع زیستی
شبکه پیچیده حیات در یک اکوسیستم جنگلی متشکل از گیاهان، حیوانات، باکتری‌ها و قارچ‌ها است و بسیاری از گونه‌ها نمی‌توانند با از بین رفتن این شبکه زنده بمانند. زمانی که بخش بزرگی از جنگل به سبب قطع درختان نابود می‌شود گونه‌های مختلف در بخش‌های کوچکی که شرایط چندان مساعدی ندارند باقی می‌مانند و در نهایت در رقابت سرگرفته بر سر منابع گروهی از آن‌ها برای همیشه نابود خواهند شد.
هزینه‌های اقتصادی
شاید جنگل‌زدایی و قطع درختان منافع اقتصادی کوتاه مدتی به همراه داشته باشد؛ اما در طولانی مدت چیزی به جز ضرر و زیان به همراه ندارد. با وجود اینکه تعیین دقیق هزینه جنگل‌زدایی در جهان غیرممکن به نظر می‌رسد، بانک جهانی در سال ۲۰۲۳ ارزش از بین رفتن جنگل‌های بارانی آمازون را حداقل ۳۱۷ میلیارد دلار برآورد کرد و زمانی که این جنگل به صورت کامل از بین برود هزینه‌های ذکر شده بیشتر هم می‌شوند.

۵ راهکار موثر برای حفاظت از جنگل‌ها در برابر نابودی

جلوگیری از قطع درختان و کاهش سرعت جنگل‌زدایی نیازمند همکاری تمامی سازمان‌های کشور و پیگیری اقدامات جدی و برنامه‌ریزی شده است. برای مثال می‌توان راهکارهای زیر را دنبال کرد:

⦁ افزایش بودجه و حمایت از محیط‌بانان و جنگل‌بانان: این افراد نقش مهمی در محافظت از جنگل‌ها دارند؛ به همین جهت با افزایش بودجه می‌توان تعداد نیروهای فعال را در این زمینه افزایش و با تجهیز کردن آن‌ها به ابزارهای مدرن شرایط کاری را ارتقا داد.
⦁ همکاری بین‌المللی به منظور حفاظت از درختان در برابر قطع: جنگل‌زدایی نوعی بحران جهانی است و برطرف کردن آن نیاز به همکاری در سطح بین‌الملل دارد. به همین جهت کشورها می‌توانند با امضای توافق‌نامه‌های زیست‌محیطی در زمینه کاهش این مشکل و مقابله با تغییرات اقلیمی گام‌های موثری بردارند.
⦁ استفاده از فناوری‌های نوین به منظور نظارت و حفاظت از جنگل‌ها: به کمک فناوری‌های جدید شامل پهپاد، تصاویر ماهواره‌ای و هوش مصنوعی می‌توان به صورت دقیق و لحظه‌ای بر وضعیت جنگل‌ها نظارت و مناطق در معرض خطر را به سرعت شناسایی کرد.
⦁ کاهش مصرف کاغذ: در عصر حاضر به واسطه‌ی دیجیتالی شدن بسیاری از فرآیندها می‌توان میزان مصرف کاغذ را به حداقل رساند؛ علاوه‌براین دولت‌ها با اجرای سیاست‌های سبز هم می‌توانند میزان استفاده از کاغذ را کاهش دهند.
⦁ وضع قوانین سختگیرانه: مبارزه با تخریب جنگل‌ها با وضع قوانین سختگیرانه ممکن می‌شود. زمانی که جریمه‌ها افزایش یابند و به کمک فناوری‌های مدرن هم نظارت دقیق‌تری بر وضعیت صورت بگیرد شناسایی و برخورد با متخلفان هم با سرعت بیشتری انجام می‌شود.
سخن پایانی
مبارزه با قطع درختان وظیفه‌ای همگانی است که به همکاری توام تمامی افراد جامعه، دولت و سازمان‌های محیط زیستی نیاز دارد. با افزایش آگاهی افراد و اعمال قوانین جدی و سختگیرانه می‌توان به بهترین شکل از این سرمایه‌های طبیعی و ارزشمند محافظت کرد و خطر نابودی آن‌ها را به حداقل رساند. هر فرد با برداشتن گام‌های کوچک و اقداماتی نظیر کاهش مصرف کاغذ هم می‌تواند نقش موثری در این مسیر ایفا کند.

سوالات متداول

قطع درختان چطور منجر به نابودی محیط زیست می‌شود؟

قطع درختان با کاهش تنوع زیستی خطر آلودگی هوا، تشدید تغییرات اقلیمی و خطر سیلاب و فرسایش خاک را افزایش می‌دهد.

چطور می‌توانیم به حفظ جنگل‌ها کمک کنیم؟

استفاده از محصولات بازیافتی، کاهش مصرف کاغذ، کاشت درخت و آگاهی بخشی به نسل آینده در مورد اهمیت جنگل‌ها از جمله راهکارهای موثر در حفاظت از جنگل‌ها به شمار می‌روند.

کدام سازمان‌ها در کشور مسئولیت محافظت از جنگل‌ها را برعهده دارند؟

سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و برخی از نهادهای غیردولتی در این زمینه فعال هستند.

آیا می‌توان چوب را با ترکیبات دیگر جایگزین کرد؟

بله؛ ترکیباتی مثل بامبو، پلاستیک و کاغذ بازیافتی و انواع مصالح مصنوعی می‌توانند جایگزین مناسبی برای چوب باشند.

آیا باید قطع درختان و استفاده از چوب را به صورت کامل متوقف کنیم؟

خیر؛ اما باید این کار را به درستی مدیریت کنیم و با استفاده از ترکیبات بازیافتی نهایت تلاش خود را در جهت ممانعت از تخریب جنگل‌ها به کار ببریم.